• Opis
    • Informacje praktyczne
    • Atrakcje
    • Pogoda
    • Polecane oferty
    • Więcej

      Przewodnik Centralna Prowincja

      Magia starożytnych zabytków, wspaniałe plaże, tropikalna roślinność i najlepsza herbata na świecie to właśnie Sri Lanka – kraj o wielu obliczach, który zachwyca niesamowitą różnorodnością. W miejscowości Kandy odnajdziemy niesamowite świątynie, w centrum wyspy ogromne plantacje herbaty znanej na całym świecie, natomiast obrzeża wyspy to rajskie plaże z łagodnym wejściem do Oceanu Indyjskiego. Sri Lanka nazywana jest tropikalnym ogrodem i jedną z najpiękniejszych wysp na świecie.

      Centralna Prowincja - zobacz wszystkie oferty
      Zobacz oferty dla kierunku Centralna Prowincja
      Informacje o Centralna Prowincja
      Stolica Sri Dźajawardanapura Kotte (zwane Kotte), Kolombo (największe miasto, stolica biznesowa)
      Język syngaleski, tamilski, angielski
      Waluta rupia lankijska (LKR), 1 LKR = 100 centów
      Dokumenty paszport

      Informacje praktyczne

      O kierunku

      Stolica / Język
      Sri Dźajawardanapura Kotte (zwane Kotte), Kolombo (największe miasto, stolica biznesowa) / syngaleski, tamilski, angielski

      Czas lokalny
      Różnica w czasie względem Polski to: czas letni +3,5 godziny czas zimowy +4,5 godziny

      Dokumenty
      paszport

      Ogólne wymagania wjazdowe dla obywateli Polski
      Wiza jest wymagana. Wizę można uzyskać: - online za pośrednictwem platformy internetowej ETA (https://eta.gov.lk/etaslvisa); cena: ok. 50 USD/osoba, płatność wyłącznie kartą kredytową; - na miejscu, na lotnisku (tylko pobyt turystyczny) – konieczność wypełnienia po angielsku karty wjazdowej (rozdawane w samolocie); cena: ok. 60 USD/osoba; - za pośrednictwem niektórych touroperatorów; cena: ok. 300 zł/osoba. Paszport musi być ważny min. 6 miesięcy oraz mieć aktualne zdjęcie.

      Szczepienia
      Brak wymaganych szczepień. Do zalecanych należą szczepienia przeciw japońskiemu zapaleniu mózgu oraz wściekliźnie. Warto zaopatrzyć się również w repelenty z DEET 20%.

      Napięcie i rodzaj gniazdka
      potrzebny adapter, 220-230 V; 50 Hz / typ D, typ G, typ M. (należy również zwracać uwagę na wskazówki dot. korzystania z sieci elektrycznej zamieszczone w pokojach hotelowych)

      Pieniądze

      Waluta
      rupia lankijska (LKR), 1 LKR = 100 centów

      Napiwki
      Przyjęte jest zostawianie napiwków w wysokości 10-15% kelnerom, barmanom, kierowcom i przewodnikom. Bagażowemu należy zostawić min. 20 LKR/1 szt. bagażu, a serwisowi sprzątającemu ok. 200 LKR/tydzień. Warto zostawić też ok. 20 LKR osobie pilnującej buty przed świątynią.

      Obowiązkowy podatek turystyczny
      Nie ma obowiązującej opłaty za pobyt turystyczny.

      Komunikacja

      Komunikacja / transport publiczny
      Można skorzystać z pociągów i autobusów (czerwone autobusy należą do komunikacji publicznej, pozostałe do prywatnych firm). Popularne są też tuk-tuki. Dobry środek transportu to również ryksze i taksówki – przed kursem należy ustalić cenę za przejazd.
      UWAGA: W Kolombo warto korzystać z tuk-tuków meter taxi (z licznikiem) i upewnić się czy kierowca go włączy – dzięki temu przejazd będzie z pewnością tańszy.

      Wynajem samochodów
      Obowiązuje ruch lewostronny. Kierowcy muszą posiadać międzynarodowe prawo jazdy. Nie poleca się jednak samodzielnego przemieszczania się po Sri Lance samochodem ze względu na zły stan dróg oraz nieprzestrzeganie przez innych uczestników ruchu przepisów drogowych. Pojazdy poruszające się po tamtejszych drogach są też często w złym stanie technicznym. Można jednak zdecydować się na wynajęcie samochodu wraz z kierowcą-przewodnikiem. To dobry pomysł na podróżowanie po kraju.

      Informacje

      Ważne lokalne informacje i zwyczaje
      Zalecamy zabranie dolarów amerykańskich i wymianę na lokalną walutę na lotnisku lub w kantorze. Do wymiany pieniędzy potrzebny jest paszport. Kwit wymiany należy zachować aż do wyjazdu. Pozostałe rupie można wymienić przed powrotem do Polski tylko w Bank of Ceylon na lotnisku.
      Sieć bankomatów nie jest zbyt dobrze rozwinięta. Nie wszędzie można płacić kartą. Zalecamy zabieranie gotówki.
      Hotele, sklepy, bary, restauracje nie serwują alkoholu podczas świąt państwowych i religijnych np. w święta Poya (dzień pełni księżyca – co miesiąc).
      All Inclusive w większości hoteli nie obejmuje wina.
      Powszechne jest targowanie się na targu czy o cenę przejazdu tuk-tukiem.
      Nie należy kupować kamieni szlachetnych w małych sklepikach, często polecanych przez tzw. Beach Boyów – ceny będą zawyżone i istnieje duże prawdopodobieństwo, że nie będą autentyczne. Najlepiej po zakup kamieni szlachetnych udać się do Kandy.
      Ze względu na inną florę bakteryjną należy pić wyłącznie wodę przegotowaną lub butelkowaną.
      Do świątyń i miejsc kultu nie zostaniemy wpuszczeni z odsłoniętymi ramionami i nogami - należy mieć ze sobą luźne długie spodnie/spódnicę oraz chustę.
      Biała kobieta na plaży poza kurortem turystycznym w bikini będzie ściągała na siebie uwagę miejscowych, co może wywołać uczucie dyskomfortu.
      Jeść powinno się wyłącznie prawą ręką, ponieważ lewa uchodzi za nieczystą.
      Zwiedzając buddyjską świątynię, powinniśmy obchodzić ją dookoła tak, żeby prawa ręka była po stronie świątyni.
      Nie można robić sobie zdjęć z Buddą, będąc odwróconym do niego plecami.

      Aktualne informacje na temat stanu bezpieczeństwa w danym kraju, znajdują się na stronie: https://www.gov.pl/web/dyplomacja/informacje-dla-podrozujacych

      Centralna Prowincja - największe atrakcje

      Dla aktywnych

      Centralna Prowincja jako jedyny region na Sri Lance nie ma dostępu do oceanu, więc aktywne spędzanie wolnego czasu polega przede wszystkim na zwiedzaniu lankijskich miast, buddyjskich świątyń i parków narodowych. W okolicy znajduje się mnóstwo wzniesień dla mniej wymagających piechurów oraz wyższych gór, w które zapuszczają się przeważnie doświadczeni turyści. W rezerwatach przyrody wyznaczono wiele szlaków pieszych, a wyprawa do Parku Narodowego Równiny Hortona, Rezerwatu Lasu Deszczowego Sinharaja czy Parku Narodowego Uda Walawe pozostanie w pamięci na długie lata. Niektóre biura podróży specjalizują się w organizowaniu raftingu oraz spływów po rzekach i jeziorach.

      Warto zobaczyć

      Słoniowy Sierociniec Pinnawela – szlachetne miejsce, w którym ludzie opiekują się słoniami dochodzącymi do siebie po niebezpiecznych przygodach w buszu i zagubionymi w tropikalnej dżungli. Turyści mogą przyjrzeć się zwierzętom z bliska, zrobić im zdjęcie i nakarmić.

      Wyprawa do świętych miejsc – w okolicy Kandy znajduje się kilka interesujących świątyń, które na jednodniowej wycieczce powinni zwiedzić pasjonaci buddyjskich religii. Wihara Gadaladenija jest kamienną budowlą wznoszącą się szczycie niewysokiego wzgórza; pięknym portalem i kaplicami pobocznymi charakteryzuje się wihara Lankatilake; z kolei dewale Kataragama ozdobiona jest mnóstwem figur.

      Mahiyangana – jedno z trzech świętych miejsc, w których nauczał Budda – tak głosi starożytna kronika buddyjska. W niewielkim miasteczku położonym wśród wzniesień turyści mają dostęp do świątyni związanej z religijnymi przypowieściami.

      Posiadłość Loolecondera – pierwsza na Cejlonie plantacja herbaty, którą w 1867 r. założył kolonizator James Taylor. Turyści mogą zwiedzić zabytkową rezydencję, kupić aromatyczną herbatę oraz podziwiać przepiękne widoki na rzekę Mahaweli. Okoliczną atrakcją jest także wodospad Kurundu Oya, do którego prowadzi malownicza trasa.

      Nuwara Eliya – miasteczko, które podczas podróży po Sri Lance może okazać się ukojeniem dla ciała i duszy dzięki pięknym widokom i przyjaznemu klimatowi. Jako pierwszy w tym miejscu, w roku 1846, pojawił się brytyjski odkrywca Samuel Baker i złożył osadę dającą początek ciekawej miejscowości. Spacerując po uliczkach można poczuć się jak w angielskim miasteczku za sprawą kolonialnej zabudowy z muru pruskiego i terenów zielonych przywołujących na myśl brytyjskie ogrody. Podczas wędrówki warto zajść do Grand Hotelu, w którym personel serwuje wyśmienitą herbatę. Z kolei na turystów miłujących piesze wędrówki czeka „góra samotnego drzewa”, czyli Single Tree Mountain z pięknymi widokami na okolicę. Miasteczko jest także doskonałą bazą wypadową do zwiedzania Parku Narodowego Równiny Hortona, malowniczo położonych wodospadów, plantacji herbaty i ogrodu Hakgala. Na turystów czeka kilka dobrych hoteli i pensjonatów o różnym standardzie.

      Góra Hakgala – wśród plantacji herbaty dumnie wznosi się skalna ściana dominująca nad okolicą. Oprócz zdobycia wzniesienia można udać się do ogrodu botanicznego Hakgala słynącego z przepięknych kwiatów, dzikich zwierząt i zachwycających widoków.

      Park Narodowy Równiny Hortona – idealne miejsce dla piechurów, otoczone łańcuchem gór Totapola i Kirigalpotta. Wśród wielu tras najlepiej wybrać kilkukilometrową pętlę prowadzącą na symboliczny Koniec Świata, czyli jedyny w swoim rodzaju punkt widokowy usytuowany na krawędzi płaskowyżu.

      Ella – niewielka miejscowość dająca początek niezapomnianym wyprawom w góry. Panorama wzgórz roztaczająca się z górskiej rozpadliny Ella Gap jest zadziwiająca, podobnie jak piękny jest Mały Szczyt Adama i skała Ella dominująca w krajobrazie. W okolicy znajduje się malowniczy wodospad Rawana Ella oraz jaskinia związana z lokalną legendą, według której niegodziwy Rawana uwięził tam porwaną Sitę.

      .

      Wellawaya – wioska, która zasłynęła z okolicznych odkryć archeologicznych. W miejscu zwanym Buduruwagala naukowcy odsłonili siedem kolosalnych figur przedstawiających buddyjskie bóstwa. Rzeźby mierzą kilkanaście metrów wysokości i pochodzą z przełomu IX i X wieku. Nieopodal znajduje się najwyższy na wyspie wodospad Bambarakanda mierzący aż 240 m wysokości.

      Szczyt Adama – mistyczna góra spowita mgłą, z charakterystyczną, stożkowatą sylwetką. Od wieków jest to miejsce pielgrzymkowe Syngalezów, według których wielkie zagłębienie na szczycie góry jest odciskiem stopy Buddy. O świcie Szczyt Adama sprawia wrażenie fatamorgany unoszącej się nad ziemią, natomiast sama wspinaczka na wierzchołek i nieziemskie widoki gwarantują pełną mistycyzmu aurę.

      Rezerwat Lasu Deszczowego Sinharaja – niezniszczony przez cywilizację rezerwat pięknych lasów deszczowych, uchodzi wśród turystów za skarbnicę przyrody z najróżniejszymi gatunkami flory i fauny. Za sprawą potężnych koron drzew w lesie panuje półmrok tworzący baśniową atmosferę. W dżunglę najlepiej zapuścić się z doświadczonym przewodnikiem.

      Park Narodowy Uda Walawe – obszar popularny wśród turystów, dzięki słoniom żyjącym na wolności. Podczas jeep safari można także uchwycić w obiektywie cejlońskie zwierzęta, takie jak: jelenie, krokodyle, małpy czy lamparty.

      Aluvihara – niezwykły klasztor położony w malowniczej dolinie na północ od miasta Matale. Historia głosi, że w tym miejscu, w I w. p.n.e. powstały pierwsze pisma dotyczące buddyzmu, uwiecznione na liściach palmy. W podziemiach można zobaczyć między innymi figury grzeszników dręczonych przez demony i wiele innych skarbów związanych z buddyzmem.

      Nalanda Gedige – pośród zielonych wzgórz, niedaleko rzeki Mahaweli, w połowie drogi między Matale a Dambulla, znajdują się niezwykłe ruiny wzniesione przed wiekami z cegieł i poświęcone Buddzie. Dzięki przepięknej okolicy i mistycznej atmosferze niepowtarzalny zabytek jest ciekawym miejscem chętnie odwiedzanym przez turystów.

      Dambulli – najbardziej okazała, jaskiniowa świątynia Sri Lanki, otoczona buddyjską czcią. Architektura świętego miejsca zmieniała się na przestrzeni wieków osiągając ostatecznie kształt Złotej Świątyni z ogromnym posągiem siedzącego Buddy. Z góry, na której znajdują się jaskinie, roztacza się porywający widok, z kolei turystyczna ścieżka prowadzi zwiedzających do pasjonujących miejsc. Okazale wygląda „wiharaja Dewaradźa” – niezwykła grota z potężnym posągiem leżącego Buddy i ścianami ozdobionymi malowidłami. Skromny wystrój ma jaskinia zwana Świątynią Wielkich Królów z imponującymi rozmiarami, potężnym sklepieniem oraz ogromną liczbą posągów przedstawiających świętych i osoby świeckie. W jaskini „wiharaja Maha Alut” można natknąć się na wielki posąg siedzącego Buddy w otoczeniu innych Buddów, z kolei w ostatniej jaskini „wiharaja Pacchima”, według legendy, miały znajdować się królewskie klejnoty.

      Budda Aukana – olbrzymi posąg Buddy, najlepiej zachowany na wyspie, można podziwiać około 30 km na północny-zachód od miejscowości Dambulli. Figura prawdopodobnie została wyrzeźbiona w skale w V w., chociaż badania wskazują na późniejszy okres. 13-metrowy Budda robi wrażenie, tym bardziej że dzięki kunsztowi rzeźbiarzy sprawia wrażenie lekkości i wdzięku.

      Pogoda

      Średnia pogoda w ciągu roku

      styczeń luty marzec kwiecień maj czerwiec lipiec sierpień wrzesień październik listopad grudzień
      Średnia temperatura w dzień
      Średnia temperatura w nocy
      Średnia temperatura wody
      Godziny słoneczne
      Dni z opadami deszczu
      Wilgotność powietrza
      Pogoda Centralna Prowincja – sprawdź szczegóły

      Informacje konsularne

      Między Polską a Sri Lanką obowiązuje ruch wizowy. Wizy można zakupić na lotnisku, obowiązują na okres nie dłuższy niż 30 dni i uprawniają do wielokrotnego przekraczania granicy. Wymagany jest paszport ważny co najmniej 6 miesięcy od zakończenia pobytu na Sri Lance, a także bilet powrotny. Nie ma obowiązku meldunkowego.

      Szczegółowe i aktualne informacje można znaleźć na stronie MSZ: www.msz.gov.pl

      .

      Konsulat Honorowy Rzeczypospolitej Polskiej w Colombo
      Sri Lanka, Colombo, Phoenix Ventures Ltd., 2nd Floor, 409 Galle Road, Colombo 3
      Tel.: +94 11 2565612 Faks: +94 11 4727060
      CheryID@brandix.com

      FAQ

      Kiedy najlepiej wybrać się do Centralnej Prowincji?
      Sri Lanka ma tę zaletę, że sezon turystyczny trwa tam przez cały rok, a położenie geograficzne gwarantuje długotrwałe nasłonecznienie ze stałymi temperaturami utrzymującymi się na poziomie 30°C. Warto jednak pamiętać, że wyspa jest zróżnicowana pod względem klimatycznym, dlatego podróżując między regionami, w ciągu jednego dnia można trafić na strefę tropikalnego upału i mgliste wyżyny z chłodnym powietrzem. Takim regionem jest Centralna Prowincja. Na wyżynach temperatury są nieco niższe niż na wybrzeżach, a noce bywają zimne. Pory deszczowe w regionie występują podobnie jak na wschodzie i zachodzie wyspy. Monsun południowo-zachodni znany jako Yala, przynosi opady znad Oceanu Indyjskiego w miesiącach od maja do września. Wspaniała pogoda między listopadem a kwietniem nadciąga z zachodniego i południowego wybrzeża, chociaż turyści mimo wszystko najchętniej wybierają grudzień, styczeń, luty i marzec, i w tych miesiącach panuje szczyt sezonu.
      Jaka waluta obowiązuje na Sri Lance i jakie są orientacyjne ceny?
      Walutą Sri Lanki jest rupia lankijska (LKR), 1 LKR = 100 centów. Dla turystów z zachodu ceny na Sri Lance są do przyjęcia, a koszty wyżywienia i zakwaterowania, w porównaniu do biletów lotniczych, są tanie. Ceny poza sezonem spadają nawet trzykrotnie w porównaniu do najpopularniejszych miesięcy.
      Gdzie i jakie pamiątki kupić na Sri Lance?
      Sri Lanka ma długą historię, na przestrzeni której rozwijała się kultura i sztuka objawiająca się obecnie w pamiątkowych przedmiotach i materiałach. Rzemieślnicy od stuleci zajmują się snycerką, rzeźbią w kamieniu, drewnie i kości słoniowej. Popularnością wśród turystów cieszą się budzące grozę maski wykorzystywane podczas różnych rytuałów, a także drewniane rzeźby, które można kupić praktycznie wszędzie. Najpopularniejszym materiałem, z którego wyrabia się te przedmioty jest heban, drewno tekowe, mahoń, drewno sandałowe i satynowe. Najczęściej wykonywanymi przedmiotami są figurki słoni i Buddy dostępne w najróżniejszych rozmiarach. Świetnymi zabawkami dla dzieci są wykonane z drewna miniaturki samochodów, ciężarówek i pojazdów tuk-tuk, a także zagadkowe pudełka z wewnętrznymi skrytkami, które można otworzyć jedynie za pomocą szyfru. Panie powinny zainteresować się batikami, czyli misternie wykonanymi tkaninami, ręcznie barwionymi i woskowanymi oraz obrazami wykonanymi techniką batikową. Ich uwadze nie mogą ujść także ręcznie wykonane koronki, mosiężne lampy wykorzystywane w świątyniach, zdobione tace, misy i szkatułki wykonane z laki. Szczególnie na wiejskich obszarach warto zainteresować się wyrobami garncarskimi oraz ceramiką ozdobioną dekoracyjnymi wzorami. W obszarach nadmorskich handlarze specjalizują się w handlu polerowanymi muszlami i kawałkami koralowców. Należy jednak pamiętać, że zabronione jest wywożenie z kraju przedmiotów pochodzenia zwierzęcego, więc sprzedawców z takimi pamiątkami lepiej omijać. Turyści o zasobnych portfelach mogą rozglądnąć się za kamieniami szlachetnymi, z których słynie wyspa, ale przy zakupie szafiru, topazu, rubinu czy ametystu należy wykazać się dużą ostrożnością. Pewniejszą pamiątką może okazać się biżuteria w postaci złotego pierścionka, kolczyków czy łańcuszka. Miejscowi rzemieślnicy ręcznie wytwarzają instrument muzyczne, więc ciekawym prezentem dla kogoś bliskiego może być bębenek używany podczas świąt religijnych, flet, tamburyno lub mosiężna trąbka. W bagażu powinna także znaleźć się paczuszka cejlońskiej herbaty oraz zestaw aromatycznych przypraw.
      Jaki czas obowiązuje na Sri Lance?
      Do czasu polskiego dodajemy 3,5 godziny w lecie i 4,5 w zimie.
      Jak poruszać się po Centralnej Prowincji?
      Komunikacja na Sri Lance jest dobrze rozwinięta, autobusem można dojechać do każdej znaczącej miejscowości, chociaż komfort podróży nie jest najlepszy. Przy pokonywaniu większych odległości najlepiej korzystać z ekspresowych autobusów lub klimatyzowanych minibusów. Ceny za przejazd nie są wysokie, w związku z czym bardzo często występują problemy związane z brakiem miejsc. Chociaż podróżowanie pociągiem jest wygodniejsze niż autobusem, zajmuje więcej czasu, zwłaszcza w okolicach górskich, niemniej z okna pociągu można podziwiać malownicze widoki. Pociągi kursują na trzech głównych liniach: nadbrzeżnej na trasie Kolombo- Negombo-Puttalam-Galle-Matara; głównej Kolombo-Kandy-Nuwara Eliya-Badulli; północnej z Kolombo w kierunku Vavuniyi i Dżafny. Niektóre pociągi mają specjalne wagony widokowe. . Od kierowców wymagane jest międzynarodowe prawo jazdy. Prowadzenie auta jest ryzykowne i uciążliwe z racji tego, że mieszkańcy wyspy nie przestrzegają zasad ruchu i bardzo często obowiązuje jedynie zasada ustępowania pierwszeństwa większym pojazdom. Obowiązuje także ruch lewostronny. Kierowcy bardzo często używają klaksonów, by zaznaczyć swoją obecność na drodze. Najwygodniejszą formą podróżowania jest wynajęcie samochodu z kierowcą, co jednak wiąże się z wysokimi opłatami. Po dużych miastach najlepiej poruszać się zmotoryzowanymi rikszami „tuk-tuk”.
      Jakie są ograniczenia celne są na Sri Lance?
      Ograniczenia celne nie odbiegają od ogólnie przyjętych norm prawa celnego, bez opłaty można wwieźć i wywieźć 1,5 l mocnego alkoholu, 2 butelki wina, 200 papierosów, 50 cygar i perfumy wskazujące na własne potrzeby. Zabronione jest wywożenie z krajów przedmiotów pochodzenia zwierzęcego.
      Jakie dokumenty potrzebne są w razie konieczności skorzystania z służby zdrowia na Sri Lance?
      Ze względu na wysokie koszty leczenia przed wylotem na Sri Lankę zaleca się wykupienie międzynarodowego ubezpieczenia zdrowotnego, które obejmuje zwrot kosztu zakupów lekarstw i środków opatrunkowych, leczenie szpitalne, transport do szpitala, konsultacje medyczne itp. Usługi medyczne są na wysokim poziomie, niemniej ich ceny są dużo droższe w stosunku do krajów europejskich. Polisy polskich towarzystw ubezpieczeniowych nie są na Sri Lance uznawane. Jeżeli posiada się ubezpieczenie kosztów leczenia za granicą, po wizycie u lekarza należy poprosić o wystawienie szczegółowego rachunku, by odzyskać później koszty leczenia. W hotelach o wysokim standardzie działają indywidualne placówki medyczne zapewniające gościom odpowiednią opiekę. Ostrożnie należy podchodzić do kontaktu z lekarzami w mniejszych miejscowościach, gdyż bardzo często stosują medycynę tradycyjną, chociaż przy drobnych dolegliwościach może to okazać się ciekawym doświadczeniem. Ze względu na inną florę bakteryjną należy starannie wybierać restauracje lub jadać w hotelach, przestrzegać podstawowych zasad higieny niezbędnych w krajach tropikalnych oraz zwracać uwagę na warunki w jakich przygotowuje się i przechowuje jedzenie. Turyści powinni pić wyłącznie wodę butelkowaną, gdyż woda z kranu nie jest zdatna do picia. Szczepienia ochronne nie są wymagane, niemniej szczególnie w krajach tropikalnych istnieją zagrożenia sanitarno-epidemiologicznych, dlatego przed wyjazdem warto sprawdzić czy szczepienia nie są zalecane sezonowo i profilaktycznie zaszczepić się przed wskazanymi chorobami. Poszczególne zalecenia sanitarne pozwalające uniknąć zachorowania na różne choroby dostępne są na stronie internetowej Państwowej Inspekcji Sanitarnej: www.pis.gov.pl

      Zobacz polecane oferty

      • Zachodnia Prowincja
      • Południowa Prowincja
      • Wschodnia Prowincja
      • Wyc. Objazdowe
      • Więcej

        Zobacz również inne przewodniki